KÖYDE YERLEŞİM TARİHİ
YERLEŞME:
Karaağaç köyü iskânın tekâmülü bakımından dikkat çekici bir özelliğe sahiptir. Köyün ilk kurulduğu yerle bugünkü manzarası farklı üç safhadan geçmiştir.
İskânın ilk safhasında eski adıyla Verhunal diye bilinen köy, bugünkü yerleşme yerinin 2-3 km. kuzeybatısındaki bir sırtın eteğinde bulunuyordu.
Takriben 90-100 sene önce köy, Verhunal’dan bugünkü yerine nakledilmiştir.
İskânın bu yer değiştirmesinde Verhunal mevkiinin heyelan sahası olması rol oynamıştır.
Kil ve marnlardan müteşekkil bu yerde, toprak kayması hâlen devam etmektedir.
Türk fethinden önceye âid olan Verhunal adının gürcü lisanında «kavaklık» mânasına gelmesi ve bu kavaklığın bir akarsu boyunda yahut düz sahada tesis edilecek yerde, adı geçen sırt ile köyün ilk yerleşme yeri arasındaki meyilli sahada tesis edilmesi, bu ilk iskân sahasının daimî kayma tehlikesi ile karşı karşıya olduğunu; dolayısıyla iskânın yer değiştirmesinde bu hususun büyük rol oynadığını göstermektedir.
1.Resim: Karaağaç köyünün kurulduğu kabul havzası. Burası içi boşaltılmış bir kabul havzasına
tekabül etmektedir. Köyün doğusunda güneydoğuya dalan kalkerler, batisında kuzeybatıya dalmaktadır. «Oyüz» mevkii, resmin sol yanındaki kalker sırtın doğu eteğindedir.
İskânda ikinci safhayı teşkil eden bu yer değiştirmede köy, 2-3 km. daha güneydoğuya çekilmiş, böylelikle güneyin tesirine karşı biraz daha korunmuştur4,
Daha önce de belirtildiği gibi, bu sahada kışın güney rüzgârı hâkimdir ve soğuk akımları köye bu istikametten gelmektedir.
İlk yerleşme yeri olan Verhunal, bugünkü yerleşme yerine nisbetle güneye daha açıktır.
Köyün bu ikinci kuruluş yeri, kuzey istikameti hariç, üç taraftan kapalıdır.
Meskenler çoğunlukla meyilli sırtlar üzerine inşa edilmiştir.
Bugünkü yerleşme sahasında evler, bütünüyle kil ve marnlı seriler içinde yer yer ortaya çıkan, volkanik araziden müteşekkil, daha sağlam bir temel üzerine kurulmuştur.
Volkanik sırtların fazla meyilli, dolayısıyle ziraate gayrimüsait yerler oluşu, buraların mesken sahası olarak seçiminde diğer bir faktör olmuştur.
Yeni yerleşme yerinde iskânın bugünkü manzarası toplu fakat gevşek bir yerleşmedir.
Bu gevşeklikte sahre tabiatının, diğer bir ifade ile, mesken inşasında volkanik temeli tercih edişin rolü büyüktür.
Köy yeni yerine çekildikten sonra, nisbeten düz bir saha olan Verhunal, ziraat sahalarına tahsis edilmiştir.
İlk yerleşme yeri olan Verhunal mevkiinde köy nüfusu dokuz aileden
1 - Baduroğulları,
2 - Hacıoğulları,
3 - Dülgeroğulları,
4 - Tabangiller,
5 - Aksakalgiller,
6 - Ağagiller,
7 - Çakalgiller,
8 - Şirinağagiller, ve
9 – Kadıgiller teşkil ediyordu.
Bunlardan altısı (Baduroğulları, Hacıoğulları Dülgeroğulları, Tabangiller, Aksakalgiller ve Ağagiller) köyün yerli sülâlelerini, diğerlerini ise köye 100- 150 sene önce Ardanuç, ve Şavşat’ın diğer köylerinden göç ederek gelenler teşkil ediyordu.
Verhunal’dan göç eden bu sülâleler, bugünkü esas yerleşme sahası olan köy içine, üç mahalle teşkil edecek şekilde yerleşmiş bulunuyorlardı
Bu mahallelerden merkezde olanını Câmi mahallesi teşkil ediyordu ve Câmi mahallesi Hacıgil, Dülgeroğulları ve Aksakalgiller’ce;
Câmi mahallesinden bir dere ile ayrılan batısındaki mahalle, Çakalgil, Kadıgil ve Tabangillerce;
Câmi mahallesinin doğusundaki meyilli sahada kurulan üçüncü mahalle ise Baduroğulları, Ağagiller ve Şirinağagiller’ce iskân edilmişti.
Ancak bu mahalleler arasındaki mesafe köye dağınık karakter kazandıracak kadar fazla değildir. Câmi mahallesi ile batısındaki mahalle birbiriyle hemen hemen bitişik vaziyettedir. Doğudaki mahallenin merkeze uzaklığı 100 -150 m. yi geçmez.
İskânda üçüncü safhayı, köyden ayrılmalarla başlayan, dağınık yerleşmeye doğru kayış teşkil etmektedir.
Köyün, orman açmaları ile kazanılmış yakın çevresindeki çayır sahaları, iskânın dağılmasına yol açmıştır.
Bu dağılmada, meskenin çalışma sahası içinde yapılması fikri, esas rolü oynamıştır.
İleride zikredileceği gibi, köyde geçim büyük kısmıyla hayvancılığa dayanır.
Orman açmaları, ziraat sahası kazanmaktan ziyade sahayı tabiî çayırlığa tahsis etmek gayesiyle olmuştur.
Çalışma sahaları ile meskenleri arasındaki mesafenin uzaklığı, Karaağaç köylülerini, evlerini kendi arazileri içinde yapmaya zorlamıştır.
Bu durum da iskânın dağılmasına yol açmıştır.
İskânın dağılma istikametlerinde kaynak sularının bolluğu, bu dağılmayı kolaylaştırmıştır.
Köyün Verhunal’dan bugünkü esas yerine naklini müteakib, bugünkü yerleşme yerinden ilk kopma, takriben 80 - 90 sene önce, Baduroğlu sülâlesini teşkil eden iki kardeşten biri ile
Ağagiller’den bir ailenin, köyü güney doğudan çevreleyen kalker sırtın öteki yüzündeki kendi çayır ve ziraat sahalarına göç etmeleriyle başlamıştır.
Öteki yüz bu iki ailenin göçünden sonra «Oyüz» adıyla anılmaya başlanmış; böylelikle teşekkül eden bu yerleşme nüvesi, adı geçen iki aileden türeyenlerle bugün 25 hanelik bir topluluk haline gelmiştir.
Köyden olan bu ilk ayrılmadan takriben 15 - 20 sene sonra, Hacıoğulları sülâlesi bugünkü esas yerleşme yerinin batısında bulunan sırt üzerindeki düzlüğe göç etmişdir
Bu göçme, adı geçen sülâlenin hayat kaynaklarının büyük ölçüde köyün dışında, göçtükleri bugünkü yerde olması ile ilgilidir.
Bir aile olarak göçen Hacıoğulları, kardeş ve kardeş çocuklarının aynı sahada ayrılmalarıyla bugün 4 hane olmuşlar, böylelikle burada da yeni bir iskânın nüvesi kurulmuştur.
Bugünkü esas yerleşme yerinden üçüncü kopma, 50 - 55 sene önce, Çakalgiller (7a) ve Kadı- oğullarından (9a) ayrılan birer kardeşin Şimşil-avul mevkiine (köy içinden olan dağılmaların en kuzey ucu) göçmeleri ile olmuştur
Şimşil-avul mevkiindeki bu yeni iskân nüvesi bugün 10 haneyi bulmuştur.
Köy içinden daha yakın zamanlarda diğer kopmalar büyük kısmı ile, iki istikamette olmuştur.
Bunlardan ilki, köy içi ile Colot mevkii arasındaki sırtın doğu yamaçlarına olmuştur
Bu saha, köy içinin kurulduğu kabul havzasının batı yakasına tekabül eder. Ladin ve sarıçam ormanlarının tahribi ile kazanılan çayır sahaları, bu safhayı tâkiben buradaki arazi sahiplerince iskân edilmiştir.
Adı geçen sahanın ilk sâkinleri Tabanoğulları sülâlesine aittir.
Tabangillerden ilk göç, aşağı yukarı 70 - 80 sene önce, ikinci göç 15-20 sene önce olmuş ve adı geçen sülâleden, bu yeni yerleşme yerine iki aile olarak gelenler bugün 8 hane olmuşlardır.
Tabangillerin burayı ilk iskân ettikleri yıllarda, civar köylerden gelen Çinigil(lO) ve Kurbangil(ll) aileleri de aynı yere yerleşmişlerdir.
Adı geçen bu iki aile, bugün dört hane olmuştur.
Tabangiller’i takiben bu sahanın iskânı, Çakalgil ve Aksakalgil sülâlelerine mensup ailelerin, köy içinden muhtelif tarihlerde ayrılmaları ile olmuştur.
Tabangiller’den 20 sene kadar sonra, Çakalgiller’den (7b) ve Aksakalgiller’den (5a), önce ikişer aile bu sahaya göçmüşler, bundan on sene sonra da Çakalgiller’den iki(7c) Aksakalgiller’den (5b) bir aile, daha önce gelen kardeşlerinin civarını iskân etmişlerdir.
Adı geçen sülâlelerden köy içinden ayrılarak kademeler halinde gelenlerle 15 hane olarak başlıyan iskân nüvesi, bugün 29 haneyi bulmuştur.
Köy içinden olan dağılmanın ikinci mühim istikameti, köyiçi ile Oyüz’ü ayıran sırtın batı etekleri olmuştur (6. resim ve 4. şekil).
Bu sahanın iskânı da, yine orman açmalarını müteâkib kazanılan çayır ve ziraat sahalarına doğru, muhtelif tarihlerdedir.
îlk sâkinlerini köy içinden yaklaşık olarak 60 sene önce göçen Şirinağagiller’den bir kardeş (8a) teşkil etmiştir.
Aynı sülâleye ait diğer kardeşler (8b ve 8C) takriben 30 sene sonra, ilk gelen kardeşi takiben buraya yerleşmişlerdir.
7 aile ile başlayan Şirinağagiller bugün bu sahada oniki hane olmuşlardır.
Karaağaç köyünde, meskeni geçim sahasına kaydırma şeklinde görülen bu dağılma temayülü, kanaatimizce, istikbâlde kardeşler ve oğullar arasındaki ayrılmalarla yavaşlayacak ve tesis edilecek yeni meskenlerle, dağılma zamanla daralacak, aradaki boşluklar dolacak ve bu suretle kendi çevrelerinde genişleyecek bu yeni iskân nüveleri, iskâna tekrar toplu bir karakter kazandıracaktır.
* * * * *
